Strefa wiedzy - Ciekawostki, odpowiedzi na popularne pytania

Myślisz, że każdy cukier szkodzi tak samo? Pomyśl tą kwestię jeszcze raz.

Nowe, zakrojone na ogromną skalę badanie ujawnia, że źródło cukru ma kluczowe znaczenie. Podczas gdy napoje słodzone, takie jak gazowane napoje i nawet soki owocowe, wyraźnie zwiększają ryzyko cukrzycy typu 2, to cukry zawarte w pokarmach stałych — zwłaszcza tych bogatych w składniki odżywcze — mogą być znacznie mniej szkodliwe, a nawet wykazywać działanie ochronne. Wyniki te kwestionują dotychczasowe założenia dietetyczne i sugerują, że nadszedł czas, by przedefiniować sposób, w jaki mówimy o cukrze i zdrowiu.

Nie każdy cukier jest taki sam

Przez lata słyszeliśmy, że cukier to główny winowajca globalnego wzrostu zachorowań na cukrzycę typu 2. Jednak nowe badanie przeprowadzone przez naukowców z Brigham Young University (BYU) rzuca na to nowe światło. Okazuje się, że liczy się nie tylko ilość spożywanego cukru, ale przede wszystkim jego pochodzenie.

W największej tego typu analizie naukowcy z BYU oraz instytucji naukowych z Niemiec przeanalizowali dane ponad 500 000 osób z różnych kontynentów. Odkrycie? Cukry pochodzące z napojów — takich jak napoje gazowane i soki owocowe — były konsekwentnie powiązane z wyższym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2 (T2D). Zaskakująco, cukry zawarte w innych źródłach nie wykazywały tego ryzyka — a niektóre z nich nawet łączyły się z obniżonym ryzykiem.

Dlaczego cukier w płynie jest groźniejszy?

„To pierwsze badanie, które jasno wykazuje zależność dawka–efekt między źródłem cukru a ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2,” mówi prof. Karen Della Corte, główna autorka badania i specjalistka ds. żywienia z BYU. „Wskazuje ono, dlaczego spożywanie cukru w płynie — czy to z napojów gazowanych, czy soków — jest bardziej szkodliwe dla zdrowia niż jedzenie go.”

Nawet po uwzględnieniu czynników takich jak masa ciała, ogólna kaloryczność diety czy styl życia, różnice były znaczące:

• Każda dodatkowa porcja (ok. 350 ml) napojów słodzonych cukrem (np. napoje gazowane, energetyki, napoje sportowe) dziennie zwiększała ryzyko rozwoju T2D o 25%. Ryzyko to rosło już od pierwszej porcji dziennie – nie było dolnego progu, poniżej którego spożycie uznawano by za bezpieczne.
• Każda dodatkowa porcja (ok. 240 ml) soku owocowego (100% sok, nektary, napoje owocowe) zwiększała ryzyko T2D o 5%.
• Ryzyka są względne, nie bezwzględne – np. jeśli przeciętna osoba ma 10% ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, to cztery napoje słodzone dziennie podnoszą to ryzyko do ok. 20%, a nie 100%.
• Co ciekawe, spożycie 20 g dziennie sacharozy (cukru stołowego) lub łącznej ilości cukru (naturalnego i dodanego) wiązało się z odwrotną zależnością — sugerując potencjalne działanie ochronne.

Cukier w płynie a metabolizm

Dlaczego cukier w formie płynnej jest bardziej szkodliwy niż w stałej? Chodzi o różnice w reakcji metabolicznej organizmu.

Napoje słodzone oraz soki owocowe zawierają cukry izolowane, które szybko podnoszą poziom glukozy we krwi, co prowadzi do przeciążenia wątroby, zwiększenia odkładania tłuszczu i rozwijania insulinooporności.

Z kolei cukry spożywane w połączeniu z produktami odżywczymi — jak owoce, produkty mleczne czy pełnoziarniste — wchłaniają się wolniej. Towarzyszą im błonnik, tłuszcze, białka i inne składniki, które stabilizują glikemię i obciążają organizm znacznie mniej.

Sok owocowy nie jest przepustką do zdrowia

Choć soki owocowe zawierają pewne witaminy i minerały, to ich wysoka zawartość skoncentrowanych cukrów sprawia, że nie są dobrą alternatywą dla całych owoców. Te ostatnie dostarczają błonnika, który pomaga kontrolować poziom glukozy we krwi.

To badanie podkreśla potrzebę zaostrzenia zaleceń dotyczących cukrów w płynach, takich jak napoje słodzone i soki. Zamiast potępiać wszystkie cukry dodane, przyszłe zalecenia dietetyczne powinny rozróżniać ich działanie w zależności od źródła i formy.

Źródło:

„Dietary Sugar Intake and Incident Type 2 Diabetes Risk: A Systematic Review and Dose-Response Meta-Analysis of Prospective Cohort Studies”, autorzy: Karen A. Della Corte, Tyler Bosler, Cole McClure, Anette E. Buyken, James D. LeCheminant, Lukas Schwingshackl i Dennis Della Corte, opublikowane 21 marca 2025 w Advances in Nutrition.
DOI: 10.1016/j.advnut.2025.100413

W badaniu uczestniczyli również profesorowie z BYU: James LeCheminant i Dennis Della Corte, oraz studenci Tyler Bosler i Cole McClure.